Drenaż limfatyczny jako część terapii obrzęku, czyli wszystko, co musisz wiedzieć o drenażu limfatycznym w obrzęku

Czym jest drenaż limfatyczny i jak działa?

Drenaż limfatyczny to specjalistyczny masaż pobudzający przepływ limfy w organizmie. Pomaga usuwać toksyny, redukować obrzęki i poprawiać krążenie limfatyczne. Jest stosowany w leczeniu obrzęków limfatycznych nogi lub ręki, po liposukcji oraz w terapii pooperacyjnej. Choć często na manualny drenaż limfatyczny mówimy „masaż limfatyczny” to należy pamiętać, że z klasycznym masażem nie ma nic wspólnego. Jednak dla lepszego zrozumienia istoty tematu, zobrazowania, że jest to zbiór technik wykonywanych ręcznie przez fizjoterapeutę mówi się często „masaż limfatyczny”.

Jak działa układ limfatyczny?

Układ limfatyczny to sieć naczyń, narządów limfatycznych oraz węzłów chłonnych, pełniąca kluczową rolę w homeostazie płynów oraz odpowiedzi immunologicznej. Zbiera limfę z przestrzeni międzykomórkowej przez kapilary limfatyczne, transportuje ją przez coraz większe naczynia i filtruje w węzłach chłonnych, usuwa toksyny zanim powróci do układu krążenia. Jest to kluczowy element układu odpornościowego i równowagi płynów w organizmie.

Na czym polega manualny drenaż limfatyczny?

Manualny drenaż limfatyczny polega na wykonaniu specjalnych manualnych technik. Rozpoczyna się od aktywacji regionalnych węzłów chłonnych, pełniących funkcję filtracyjną i są kluczowe w przepływie limfy. Pobudzenie węzłów wykonuje się delikatnymi, okrężnymi ruchami, aby zwiększyć ich zdolność do odbioru limfy. Kluczowe grupy węzłów chłonnych, które opracowuje się w drenażu limfatycznym to: Węzły nadobojczykowe – pobudzenie tych węzłów (w okolicy ujścia przewodu piersiowego i przewodu limfatycznego prawego) jest kluczowe, ponieważ stanowią one punkt odprowadzenia limfy do krwiobiegu. Węzły pachowe – odpowiadają za drenaż kończyn górnych, klatki piersiowej i części szyi. Węzły pachwinowe – drenują limfę z kończyn dolnych, okolicy miednicy i części dolnej ściany brzucha. Następnie wykonuje się się delikatne, rytmiczne ruchy, które stymulują skurcze mięśniówki gładkiej naczyń limfatycznych (ang. lymphangions) i poprawiają przepływ limfy w kierunku ujścia żylnego.

• Ruchy okrężne, pompujące, zbierające i przesuwające wykonywane zgodnie z anatomią układu limfatycznego zwiększają efektywność drenażu.
• Kierunek masażu zawsze prowadzi do najbliższych węzłów chłonnych, aby ułatwić ich funkcję filtracyjną.

Czy drenaż limfatyczny pomaga na obrzęki?

Tak, drenaż limfatyczny pomaga na obrzęki, jest jedną z głównych metod leczenia obrzęków, szczególnie w przypadku przewlekłej niewydolności limfatycznej. Jest to kluczowy element Kompleksowej Terapii Przeciwobrzękowej, stosowanej w leczeniu obrzęków limfatycznych oraz innych form zastoju płynów w tkankach. Terapia obrzęków limfatycznych musi być kompleksowa i wymaga zastosowania kilku elementów, przede wszystkim kompresjoterapii. Jakie jest ogólne leczenie obrzęków? Leczenie obrzęków zależy od ich przyczyny, ale głównym celem jest redukcja nadmiaru płynu śródmiąższowego i poprawa krążenia. Stosuje się:

1. Kompleksową Terapię Przeciwobrzękową (CDT) – standard w leczeniu obrzęków limfatycznych, obejmujący:
   • Manualny drenaż limfatyczny (MDL) – pobudzanie przepływu limfy.
   • Kompresjoterapię – bandażowanie lub stosowanie odzieży uciskowej.
   • Kinezyterapię – ćwiczenia poprawiające odpływ limfy.
   • Pielęgnację skóry – zapobieganie infekcjom.
2. Farmakoterapię – w zależności od przyczyny obrzęku:
   • Diuretyki – w obrzękach pochodzenia nerkowego, sercowego.
   • Leki flebotropowe – w niewydolności żylnej.
3. Modyfikację stylu życia – redukcja soli, aktywność fizyczna, unikanie długotrwałego unieruchomienia.
4. Leczenie choroby podstawowej – np. niewydolności serca, nerek, wątroby czy zaburzeń hormonalnych.

Leczenie dobiera się indywidualnie w zależności od rodzaju i przyczyny obrzęku. Z powyższego widać, że terapia obrzęku to nie tylko drenaż limfatyczny. Tu ważny jest schemat postępowania z pacjentem.

Czy drenaż limfatyczny zapobiega obrzękowi limfatycznemu po mastektomii?

Tak, drenaż limfatyczny jest jedną z form profilaktyki obrzęku ręki po mastektomii. Ponadto warto zaopatrzyć się w rękaw kompresyjny profilaktyczny, w którym należy wykonywać ćwiczenia.

Czy drenaż limfatyczny pomoże na obrzęki po nowotworze?

Tak, drenaż limfatyczny pomaga na obrzęki po nowotworach. U pacjentów onkologicznych może pojawić się obrzęk, nawet wiele lat po zakończeniu leczenia. Jest to często wynikiem usunięcia węzłów chłonnych oraz radioterapii. U kobiet po nowotworach ginekologicznych może wystąpić obrzęk limfatyczny kończyny dolnej, po mastektomii obrzęk kończyny górnej a u mężczyzn po raku prostaty obrzęk kończyny dolnej. Dlatego tak ważna jest profilaktyka obrzęków, czyli przeciwdziałanie im od razu po operacji oraz po zakończeniu radioterapii. Ważne miejsce w profilaktyce ma manualny drenaż limfatyczny oraz noszenie pończoch kompresyjnych po nowotworach ginekologicznych oraz prostaty a także rękawów kompresyjnych po raku piersi. Dość powszechny jest również drenaż limfatyczny twarzy po nowotworach w obrębie głowy i szyi. Fizjoterapeuta wykonuje delikatne techniki zgodne z kierunkiem przepływu chłonki, czyli płynu limfatycznego aby zredukować obrzęk twarzy po tego typu nowotworach. Jeśli mimo działań prewencyjnych obrzęk limfatyczny się pojawi to należy go jak najszybciej poddać Kompleksowej Terapii Przeciwobrzękowej. Ważnym elementem terapii obrzęków u pacjentów onkologicznych jest drenaż limfatyczny oraz kompresjoterapia. Najlepiej umówić się na konsultację do fizjoterapeuty, zajmującego się terapią obrzęków.

Jakie są korzyści z drenażu limfatycznego?

Manualny drenaż limfatyczny (MDL) to specjalistyczna technika terapeutyczna wspomagająca przepływ limfy, stanowiąca kluczowy element Kompleksowej Terapii Przeciwobrzękowej (CDT). Stosuje się go zarówno w leczeniu, jak i profilaktyce obrzęków limfatycznych. Gdy celem jest profilaktyka obrzęków limfatycznych to wykonujemy drenaż limfatyczny i dobieramy wyroby kompresyjne okrągłodziane: rękaw uciskowy, podkolanówki, pończochy. Jeżeli obrzęk już wystąpi to najpierw wykonujemy serię drenażu limfatycznego z bandażowaniem a dopiero dobieramy odzież kompresyjną – najczęściej płaskodzianą. Tak więc należy pamiętać, że drenaż limfatyczny w terapii obrzęku jest jedynie jednym z elementów, potrzeba kompleksowości działań, sam limfatyczny masaż nie wystarczy.

Kiedy stosować drenaż limfatyczny? Drenaż limfatyczny – wskazania do zabiegu:

Manualny drenaż limfatyczny stosujemy u pacjentów:

• po liposukcji
• w profilaktyce obrzęków np. u pacjentów po usunięciu węzłów chłonnych
• w terapii obrzęków limfatycznych. Drenaż limfatyczny to jeden z elementów leczenia obrzęków, razem z bandażowaniem, doborem produktów kompresyjnych.
• w terapii obrzęków żylno-limfatycznych, widoczne są wtedy zmiany troficzne skóry, gdy współistnieje cukrzyca  lub problemy związane z niegojącymi się ranami czy nawet owrzodzeniem podudzi. Konieczna jest kompresjoterapia – najpierw bandażowanie a potem dobór produktów kompresyjnych – podkolanówek, pończoch uciskowych lub kompresji na rzepy, odzież typu wrap.
• przy obrzęku stawów, np. po wszczepieniu endoprotezy stawu kolanowego.

Jakie są wskazania do stosowania drenażu limfatycznego?

Jeśli chodzi o wskazania do stosowania drenażu limfatycznego to przede wszystkim terapia obrzęków. Wykonuje się drenaż limfatyczny u pacjentów, u których stwierdza się:

• obrzęk limfatyczny
• obrzęk żylny, też gdy występuje owrzodzenie podudzi
• obrzęk żylno-limfatyczny
• obrzęk tłuszczowy (lipedema)
• obrzęk lipidowo-limfatyczny

Bardzo duże znaczenie ma również drenaż limfatyczny po liposukcji. Jest nieodzownym elementem regeneracji i gojenia po liposukcji. Ponadto dość powszechnie wykonuje się drenaż u pacjentów z nowotworami gdy występuje obrzęk ręki lub nogi oraz drenaż twarzy gdy wystąpi opuchlizna.

Drenaż limfatyczny – rodzaje:

• Manualny drenaż limfatyczny, czyli ręczny masaż limfatyczny kończyny – bardzo delikatny, mający ogromne znaczenie w terapii obrzęków. Zawiera również pobudzenie węzłów chłonnych oraz pozwala na wyczucie restrykcji w przepływie chłonki, np. blizny i zrosty. W przypadku masażu manualnego należy pamiętać o pozycji sprzyjającej drenażowi. Dla kończyny dolnej będzie to uniesienie nogi powyżej poziomu bioder a dla kończyny górnej będzie to uniesienie ręki powyżej poziomu ciała.
• Drenaż pneumatyczny (boa), czyli presoterapia – to komorowy aparat do masażu uciskowego. Może być wykonywany samodzielnie w domu przez pacjenta. Należy pamiętać, że może nie być efektu stosowania aparatów do drenażu limfatycznego, zakupionych samodzielnie do domu. Wynika to z faktu, że te, które są przeznaczone do użytku domowego to aparatu tańsze i mniej skomplikowane, przez co też mniej skuteczne. Aparaty do drenażu limfatycznego w postaci boa dla profesjonalistów to wydatek kilkudziesięciu tysięcy złotych. Są bardziej skuteczne a przede wszystkim w gabinecie jest to tylko część terapii, wsparta kompresjoterapią.

Jakie zabiegi wykonuje się na opuchnie te nogi?

Opuchnięte nogi mogą być wynikiem różnych czynników, takich jak niewydolność żylna, zaburzenia limfatyczne, zatrzymanie płynów czy długotrwałe unieruchomienie. W zależności od przyczyny stosuje się różne metody terapeutyczne:

1. Manualny drenaż limfatyczny (MDL)

• Specjalistyczna technika masażu wspomagająca odpływ limfy.
• Pobudza naczynia limfatyczne i węzły chłonne, zmniejszając obrzęk i uczucie ciężkości nóg.
• Kluczowy element Kompleksowej Terapii Przeciwobrzękowej (CDT).

2. Kompresjoterapia

• Bandażowanie wielowarstwowe lub stosowanie pończoch uciskowych, poprawiające odpływ krwi żylnej i limfy.
• Zalecana w przypadku przewlekłej niewydolności żylnej i obrzęku limfatycznego.

3. Presoterapia (masaż pneumatyczny)

• Zabieg wykorzystujący aparat uciskowy, który rytmicznie pompuje powietrze do mankietów uciskowych na nogach.

• Pobudza przepływ chłonki i krwi żylnej, zmniejszając zastój płynów.

6. Kinezyterapia – ćwiczenia poprawiające odpływ płynów

• Ćwiczenia pompowe (unoszenie nóg, napinanie mięśni łydek) aktywują mechanizmy transportu płynów.
• Nordic walking, pływanie, joga – formy aktywności wspierające krążenie krwi i limfy.

Kto powinien rozważyć leczenie obrzęków?

Leczenie obrzęków powinni rozważyć pacjenci z obrzękami. Obrzęki mają charakter postępujący i przewlekły i rzadko kiedy redukują się same, więc trzeba zastosować odpowiednią terapię. Szczególnie groźne są obrzęki u pacjentów onkologicznych, którzy mieli usunięte węzły chłonne i radioterapię. Oni są najbardziej narażeni na wystąpienie obrzęków limfatycznych i oni przede wszystkim powinni znaleźć placówkę, która zajmuje się Kompleksową Terapią Przeciwobrzękową z bandażowaniem.

W jakich sytuacjach drenaż limfatyczny jest wskazany?

Drenaż limfatyczny jest wskazany przede wszystkim u pacjentów z obrzękami. Należy zastosować kompleksową terapię, czyli drenaż limfatyczny oraz bandażowanie i dobór produktów kompresyjnych. Ponadto drenaż limfatyczny jest wskazany po liposukcji. Najlepiej jest skonsultować swój obrzęk z fizjoterapeutą zajmującym się terapią przeciwobrzękową. Oceni stopień zaawansowania Twojego obrzęku i dobierze zakres zabiegów.

Jakie są przeciwwskazania do stosowania drenażu limfatycznego?

Do przeciwskazań do stosowania drenażu limfatycznego należy m.in. aktywna zakrzepica a także niewydolność prawokomorowa serca, niewydolność nerek i wątroby. Na wizycie kwalifikacyjnej do terapii przeciwobrzękowej należy poinformować o wszystkich schorzeniach. Ciąża nie jest przeciwwskazaniem, ale należy rozważyć dobór pończoch kompresyjnych jako pierwsze działanie. Każdy rodzaj zabiegu należy skonsultować z lekarzem prowadzącym.

Jak wygląda zabieg drenażu limfatycznego?

Zabieg drenażu limfatycznego jest zabiegiem bardzo delikatnym i przyjemnym. Nie boli a wręcz relaksuje, nawet w dużych obrzękach. Jest wręcz zbawienny po liposukcji gdy ciało jest opuchnięte i obolałe. Powoduje zmniejszanie się takiego obrzęku po zabiegu oraz działa przeciwbólowo. Zabieg drenażu rozpoczyna się od opracowania okolicy szyi gdzie znajdują się kluczowe węzły chłonne oraz ujścia żylne. Następnie wykonuje się techniki na brzuch, czyli drenaż limfatyczny brzucha aby uruchomić węzły chłonne i naczynia limfatyczne w jamie brzusznej. Ważna jest też aktywacja węzłów chłonnych pachowych lub pachwinowych – zależnie czy jest to kończyna dolna czy górna. Dopiero po takim przygotowaniu wykonywane są właściwe techniki odprowadzania chłonki, zgodnie z kierunkiem przepływu limfy. To techniki delikatne, nie jest to „wyciskanie” ani rozmasowywanie obrzęku jak to czasem słyszymy od pacjentów.

Jak przebiega drenaż limfatyczny w praktyce?

Drenaż limfatyczny kończyny dolnej wygląda następująco: rozpoczyna się na szyi. Następnie przeprowadzamy drenaż limfatyczny brzucha, aktywację węzłów pachwinowych i dopiero można wykonać drenaż limfatyczny nóg. Manualnego drenażu limfatycznego nóg w domu samodzielnie się nie wykona. Drenaż limfatyczny kończyny górnej również rozpoczyna się od szyi a następnie techniki manualne na węzłach pachowych, czasem drenaż brzucha. Dalej już drenaż wykonywany jest w obrębie kończyn górnych. Jeśli chodzi o przebieg terapii przeciwobrzękowej to zależy czy jest to jedynie drenaż nogi lub ręki wykonany jako profilaktyka czy jako terapia przeciwobrzękowa obrzęku limfatycznego. W obrzęku aby zredukować obrzęk należy najpierw wykonać masaż limfatyczny kończyny a następnie przeprowadzić bandażowanie nogi lub ręki. Tak kończy się każdy zabieg w serii. Wykonywana jest seria takich zabiegów a na koniec po uzyskaniu redukcji obrzęku wykonujemy pomiar i dobór do wyrobów kompresyjnych.

Jakie są skutki uboczne tego zabiegu?

Zabieg jest bardzo delikatny i praktycznie nie ma skutków ubocznych tego zabiegu. Prawidłowo wykonany nie wywołuje przekrwienia czy zaczerwienienia.

Jak można wykonać drenaż limfatyczny w domu?

Nie da się wykonać samodzielnie drenażu limfatycznego w domu. Jedyną możliwą opcją jest autodrenaż ręki u kobiet po mastektomii, jednak nie jest to taki drenaż jaki wykona fizjoterapeuta. Do domu można zakupić urządzenie do drenażu limfatycznego jednak po takim samodzielnym działaniu może nie być żadnej poprawy.